Co to jest Smog?
Smog – zjawisko atmosferyczne powstałe w wyniku wymieszania się mgły z dymem i spalinami. Etymologia pojęcia „smog” wskazuje na połączenie słów smoke (dym) i fog (mgła). Zanieczyszczenie powietrza, jakim jest smog, powstaje wskutek przedostawania się do atmosfery szkodliwych związków chemicznych, takich jak tlenki siarki i tlenek azotu oraz substancje stałe, czyli pyły zawieszone, a także kancerogenne wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA).
Kiedy dym z komina unosi się coraz wyżej, jego tempertura spada. Przy normalnych warunkach pogodowych temperatura powietrza wraz z wysokością spada i dym swobodnie unosi się w górne warstwy atmosfery. Jednak jesienią i zimą często dochodzi do tzw. inwersji temperatury. Wtedy mamy sytuację odwrotną. Im wyżej tym temperatura jest wyższa. W takich warunkach dochodzi do szybkiego zrównania temperatur – zanieczyszczeń z komina i powietrza. Przez to zanieczyszczenie utrzymuje się bliżej powierzchni ziemi, bo nie może uciec w wyższe warstwy atmosfery. Jeśli jeszcze dodatkowo nie ma wiatru i mamy wysoką wigotność, dochodzi do coraz większej kumulacji smogu. Właśnie coś takiego wydarzyło się 5 grudnia 1952 roku w Londynie utworzył się Wielki Smog, który utrzymywał się do 9 grudnia. W sumie w efekcie działania Wielkiego Smogu londyńskiego zmarło około dwanaście tysięcy osób. Doprowadziło to do uchwalenia ustawy o czystym powietrzu w 1956 roku.
Największą emisję smogu, a zwłaszcza pyłów PM10 i PM2,5 powoduje spalanie w starych i często źle wyregulowanych kotłach i piecach domowych niskiej jakości węgla, oraz różnego rodzaju odpadów. Emisja pyłów powodowana jest również przez przemysł, szczególnie energetyczny, chemiczny, wydobywczy i metalurgiczny, ale ze względu na wysokość emitorów, oraz obowiązujące przepisy prawne regulujące dopuszczalne wartości emisji, źródła te mają zwykle dużo mniejszy wpływ na jakość powietrza.
Niska emisja to emisja szkodliwych substancji i pyłów z lokalnych kotłowni, domowych pieców grzewczych. Do produktów spalania wpływających na występowanie niskiej emisji zaliczyć można gazy: dwutlenek węgla CO2, tlenek węgla CO, dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOX, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, np. benzo(a)piren oraz dioksyny, a także metale ciężkie (ołów, arsen, nikiel, kadm) i pyły zawieszone PM10, PM2,5. Są to punktowe zanieczyszczenia powietrza. Mogą występować przez cały rok.
Smog siarkowy – jesienno-zimowy W skład którego wchodzą: tlenek siarki(IV), tlenki azotu, tlenki węgla, sadza oraz trudno opadające pyły. Występuje głównie w miesiącach od września do marca w umiarkowanej strefie klimatycznej.
Smog fotochemiczny – letni (smog typu Los Angeles) Powstaje głównie w ciepłe i bezwietrzne dni, kiedy temperatura wynosi ok. 25 st.C. W takich warunkach pod wpływem silnego nasłonecznienia dochodzi do silnej przemiany związków chemicznych zawartych w spalinach samochodowych i powstają utleniacze jak np. toksyczny ozon czy tlenek węgla. Tworzy również bardzo szkodliwą brązową mgłę. Negatywnie wpływa na układ oddechowy i podrażnia oczy.
Smog w Polsce
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 33 z 50 miast w Unii Europejskiej o największym stężeniu pyłu PM2,5 znajduje się w Polsce. Najbardziej zanieczyszczonymi miastami w Polsce są kolejno: Żywiec, Pszczyna, Rybnik, Wodzisław Śląski, Opoczno, Sucha Beskidzka, Kraków, Skawina i Nowy Sącz. W większości tych miejscowości smog powodowany jest tak zwaną niską emisją (znaczne nagromadzenie emitorów o wysokości do 40 metrów nad poziom gruntu, w miejscach o dużej gęstości zabudowy, na małej powierzchni). Smog w Polsce występuje więc głównie w sezonie grzewczym (wrzesień–kwiecień). W styczniu 2017 w południowej Polsce wystąpiło rekordowo wysokie zanieczyszczenie powietrza. Normy pyłów PM10 i PM2,5 zostały przekroczone nawet o ponad 3000%. Według Głównego Inspektora Sanitarnego poziomy alarmowe (300 mikrogramów na metr sześcienny, kiedy to samorządy powinny podjąć specjalne działania doraźne) przekroczone zostały w Radomsku, Rybniku, Żywcu, Zabrzu, Częstochowie i Wodzisławiu Śląskim. Z kolei w Warszawie stężenie pyłu PM10 przekroczyło 200 mikrogramów na metr sześcienny. Z raportu Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii wynika, że w 2016 w Polsce z powodu smogu życie przedwcześnie straciło prawie 19 tys. osób., co oznacza, że łącznie utraciły one prawie 440 tys. lat życia.
Jak walczyć ze smogiem
Najskuteczniejszym sposobem jest całkowita rezygnacja z używania paliw stałych do ogrzewania mieszkań i domów jednorodzinnych. Zakłady przemysłowe już od wielu lat mają obowiązek stosowania zaawansowanych filtrów na kominach, w gospodarstwach indywidualnych jest to niemożliwe do realizacji. Ze względów ekonomicznych bardzo trudno jest także całkowicie wyeliminować paliwa stałe i pozyskiwać energię grzewczą wyłącznie z prądu lub gazu, których ceny stale wzrastają. Na takie radykalne rozwiązanie zdecydował się jedynie Kraków, dla którego smog jest nie tylko problemem zdrowotnym mieszkańców, ale odstrasza także wielu turystów. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem jest wykorzystanie rozwiązań technologicznych do zmiany konstrukcji kotłów centralnego ogrzewania i udoskonalenia procesu spalania, tak by emisja zanieczyszczeń była jak najmniejsza. Można to osiągnąć w kotłach spełniających normy 5 klasy. Obecnie warunki te spełniają kotły na pellet oraz niektóre kotły na ekogroszek z podajnikiem. Coraz więcej producentów oferuje także kotły ekologiczne na paliwa stałe. Dzięki zastosowaniu sterowników, motoreduktora i czujników, proces spalania podlega kontroli, wzrosła sprawność pieców, przez co wydzielają mniej spalin.
