KRYMINOLOGIA I KRYMINALISTYKA

1. Geneza i pojęcie kryminologii
2. Kryminologia w systemie nauk
3. Funkcje kryminologii
4. Główne paradygmaty w kryminologii – wprowadzenie
Kryminologia klasyczna
Kryminologia pozytywistyczna
Kryminologia antynaturalistyczna
Kryminologia neoklasyczna
5. Jednostka i społeczeństwo – wprowadzenie Rzeczywistość społeczna i jej organizacja Człowiek w społeczeństwie
6. Przestępstwa z użyciem przemocy
7. Przestępczość nieletnich
8. Przestępczość gospodarcza
9. Przestępczość zorganizowana
10. Przestępczość powrotna
11. Charakterystyka zjawiska przestępczości w Polsce – wprowadzenie
Przestępczość ujawniona
Przestępczość nieujawniona

Część pierwsza.

I. Zagadnienia wprowadzające.
1. Zagadnienia organizacyjne dotyczące wykładów. Literatura przedmiotu.
2. Pojęcie kryminalistyki. Przedmiot badań. Interdyscyplinarny wymiar i problem samodzielności kryminalistyki jako odrębnej dziedziny wiedzy. Zasada tzw. siedmiu złotych pytań.
3. Kryminalistyka jako nauka pomocnicza prawa karnego. Kryminalistyka a inne nauki penalne (ze szczególnym uwzględnieniem kryminologii). Kryminalistyka a prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze. Znaczenie kryminalistyki dla procesu cywilnego i innych dziedzin. Znaczenie kryminalistyki dla profilaktyki i zapobiegania przestępczości.
4. Rozwój kryminalistyki w ujęciu historycznym.
5. Znaczenie kryminalistyki dla wykształcenia prawniczego.

II. Zagadnienia teoretyczne związane z formułowaniem wersji śledczej oraz rekonstrukcją zdarzenia.
1. Pojęcie oraz istota rekonstrukcji zdarzenia. Rekonstrukcja zdarzenia a hipotezy śledcze. Rodzaje wnioskowania (dedukcja, indukcja, wnioskowanie redukcyjne).
2. Problem tworzenia wersji alternatywnych – przykład dotyczący ujawnienia zwłok w pobliżu torowiska kolejowego.
3. Rekonstrukcja zdarzenia a profilowanie psychologiczne. Pojęcie psychologii śledczej. Znaczenie dla kryminalistyki. Profilowanie a typowanie sprawcy. Przykłady profilowania z praktyki śledczej. Profilowanie według Centrum NCAVC w FBI. Modele profilowania wykształcone w systemie amerykańskim i kontynentalnym.
4. Problem weryfikacji hipotez w toku postępowania karnego. Przykład dotyczący ujawnienia w szpitalu środków odurzających u nieprzytomnej ofiary wypadku drogowego.
5. Problem weryfikacji hipotez w toku postępowania karnego w kontekście zasady ciężaru dowodu i domniemania niewinności (przykład związany ze sprawdzeniem alibi). Zagrożenia związane ze zmianą modelu procesu karnego (problem stosowania art. 335 k.p.k., projekt zmian k.p.k.).
6. Analizy kryminalne – przykłady dotyczące związków pomiędzy osobami, składnikami majątków, powiązaniami korporacyjnymi, ujawnionymi przestępstwami, informacjami operacyjnymi itp. Znaczenie dla gromadzenia materiału dowodowego w toku śledztwa.

III. Czynności operacyjno – rozpoznawcze. Działania organów ścigania na przedpolu procesu karnego.
1. Problem odróżnienia czynności operacyjno-rozpoznawczych od czynności procesowych: przykład dotyczący ujawnienia przestępstwa kradzieży pojazdu mechanicznego. Pojęcie czynności operacyjno-rozpoznawczych.
2. Typologia czynności operacyjno-rozpoznawczych: Wywiad, podsłuch telefoniczny, inne formy rejestrowania rozmów, kontrola korespondencji, obserwacja, zakup kontrolowany, przesyłka niejawnie kontrolowana, agent działający pod tzw. przykryciem, informatorzy policyjni.
3. Problemy związane z nadużywaniem czynności operacyjnych. Mechanizmy kontroli. Problemy związane z wprowadzeniem danych operacyjnych do materiału dowodowego
4. Policyjne bazy danych. Zintegrowany System Informacji Policyjnej (ZSIP) i Krajowe Centrum Informacji Kryminalnej (KCIK) – przykłady taktycznego wykorzystania w ramach czynności operacyjnych. Problem wykorzystania danych procesie karnym z uwzględnieniem zasady domniemania niewinności – kazus. System Informacyjny Schengen (SIS) i jego znaczenie dla wykrywania przestępczości oraz nielegalnej imigracji.

IV. Czynności operacyjno – rozpoznawcze i policyjne bazy danych (c.d.). Działania organów ścigania na przedpolu procesu karnego.
1. Kazus dotyczący oceny materiału dowodowego w procesie karnym, który został pozyskany w wyniku prowokacji policyjnej (dokonanej przed wszczęciem śledztwa).
2. System AFIS – zasady funkcjonowania. Znaczenie dla taktyki ścigania. Zabójstwo na Saskiej Kępie; wykrycie zbrodni po wielu latach – przykład wykorzystania systemu.
3. Zbiory zdjęć sygnalitycznych, Krajowy Zbiór Łusek i Pocisków z Miejsc Przestępstw, Centralna Kartoteka Broni Utraconej, Krajowy Zbiór Łusek i Pocisków. Zbiory różnych rodzajów broni i amunicji (tzw. muzeum broni). Centralna Kartoteka Dokumentów Anonimowych. Centralny Zbiór Kodów Genetycznych (DNA). Rejestry administracyjne przydatne w pracy śledczej.
4. Przykłady działań taktycznych nastawionych na wykrycie i zatrzymanie sprawcy przestępstwa. Pościg – działania taktyczne; ucieczka pojazdem mechanicznym a odpowiedzialność za spowodowanie niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym. Poszukiwania jako czynność procesowa, operacyjno-rozpoznawcza i administracyjno-porządkowa. Poszukiwania zwykłe (art. 278 k.p.k.) a poszukiwania na podstawie listu gończego (art. 279 k.p.k.) jako czynności w ramach procesu – taktyka prowadzenia poszukiwań. Czynności policji i Straży Granicznej w ramach poszukiwań.

V. Działania taktyczne policji c.d. Gromadzenie informacji pozwalających na wszczęcie postępowania karnego.
1. Zasadzka a pułapka. Środki przymusu bezpośredniego.
2. Pomiar prędkości. Legitymowanie. Kontrola osobista i przeglądanie zawartości bagażu, ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu.
3. Zatrzymanie i wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Działania oddziałów specjalnych – przykłady tzw. zatrzymania dynamicznego. Użycie psa policyjnego w celu zatrzymania sprawcy, a także w ramach czynności administracyjno – porządkowych, w ramach kontroli miejsc, osób ładunków itd.
4. Badanie stanu trzeźwości – przykład działania na „przedpolu” procesu karnego. Problemy z oceną materiału dowodowego dotyczącego stanu trzeźwości – przykłady z praktyki sądowej. Ocena opinii z zakresu toksykologii.

VI. Pierwsze czynności dowodowe po wszczęciu śledztwa.
1. Podstawy faktyczne do wszczęcia postępowania karnego. Informacje „własne” organów ścigania (dane operacyjne, czynności administracyjno-porządkowe policji, w tym interwencje własne i zlecone). Informacje znane z urzędu (informacje prasowe, informacje przekazane przez inne organy; przykład przestępstwa skarbowego). Wyłączenie materiałów śledztwa do odrębnego postępowania w sprawie dotyczącej grupy przestępczej – kazus.
2. Zawiadomienie o przestępstwie. Typ zawiadomienia „formalnego” i „nieformalnego”. Problem odpowiedzialności karnej za niezłożenie zawiadomienia o przestępstwie. Anonim – problem odpowiedzialności za zniesławienie: przykład fałszywie oskarżonego lekarza z izby przyjęć.
3. Problem tzw. obowiązku obywatelskiego. Bariery społeczne i psychologiczne. Przyczyny zaniechania zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa – przykład dotyczący podejrzenia wyłudzenia kredytu (art. 286 § 1 k.k.). Zjawisko tzw. nieformalnego oportunizmu procesowego. Problematyka samooskarżenia. Przyczyny fałszywego zawiadomienia – kazus z zabójstwem sześciomiesięcznej Magdy z Sosnowca.

VII. Pierwsze czynności dowodowe po wszczęciu śledztwa (c.d.). Czynności sprawdzające i oględziny.
1. Czynności sprawdzające i uzupełnienie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa (art. 307 k.p.k.). Ratio legis i kontrola sądowa postanowień o odmowie wszczęcia śledztwa.
2. Oględziny jako szczególna czynność procesowa. Klasyfikacja i rodzaje.
3. Oględziny miejsca i zabezpieczanie dowodów. Osoby uczestniczące w tej czynności. Problem konfliktu celów oględzin z celami pozaprocesowymi. Strategia prowadzenia oględzin – kwestie organizacyjne (zabezpieczenie miejsca przestępstwa, wydzielenie stref). Strategia prowadzenia oględzin – kwestie procesowe; porządek czynności. Zabezpieczenie śladów i dowodów przestępstwa. Sporządzenie protokołu i szkicu sytuacyjnego. Fotografowanie miejsca przestępstwa – przykład oględzin miejsca wypadku drogowego.
3. Najczęściej popełniane błędy w toku oględzin miejsca – przykłady związane z oceną materiału dowodowego.

VIII. Wprowadzenie do psychologii zeznań świadków i wyjaśnień oskarżonych. Znaczenie psychologii dla kryminalistyki.
1. Procesy poznawcze a postrzeganie. Absolutny próg wrażenia. Uwaga dowolna i mimowolna. Zagadnienie tzw. apercepcji. Wpływ motywacji na spostrzeganie, poznawanie i zapamiętywanie – znaczenie dla taktyki przesłuchania. Czynniki zewnętrzne utrudniające spostrzeganie, poznawanie i zapamiętywanie – znaczenie przy ocenie zeznań. Proces zapominania.
2. Zaburzenia psychiczne a procesy postrzegania, zapamiętywania i komunikowania spostrzeżeń. Zaburzenia pamięci – konfabulacja i omamy. Upośledzenie pamięci wywołane zmianami miażdżycowymi i stanami pourazowymi. Zaburzenia psychiczne (nerwice, stany depresyjne i inne). Ranny świadek wypadku drogowego – studium przypadku.
3. Przyczyny dopuszczenia dowodu z opinii biegłego psychologa. Ocena ekspertyzy.

IX. Wprowadzenie do psychologii zeznań świadków i wyjaśnień oskarżonych. Elementy taktyki przesłuchania (c.d.). Przesłuchanie małoletniego.
1. Pozycja procesowa świadka – prawa i obowiązki. Zakaz nemo se ipsum accusare tenetur i inne gwarancje – znaczenie dla taktyki prowadzenia śledztwa.
2. Etapy przesłuchania świadka. Strategia zadawania pytań – przykład z praktyki sądowej dotyczący przestępstwa z art. 158 § 1 k.k. Problemy wynikające z przesłuchania świadka w ramach telekonferencji.
3. Problemy związane z występowaniem w procesie świadków o szczególnej pozycji procesowej (świadek koronny, tzw. mały świadek koronny z art. 60 § 3 i 4 k.k., świadek incognito).
4. Problemy związane z występowaniem w procesie świadków o szczególnych cechach. Przykład osób zaliczanych do podkultury przestępczej oraz osób o obniżonym ilorazie inteligencji, osób z zaburzeniami psychicznymi.
5. Przesłuchanie małoletniego świadka. Przestępczość na szkodę małoletnich – szkic ogólny. Elementy psychologii rozwojowej – wprowadzenie do problematyki. Przeciwdziałanie tzw. wtórnej wiktymizacji. Wniosek o przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego a taktyka śledztwa. Przedwczesny wniosek z art. 185a § 1 k.p.k. – przykład z praktyki sądowej.

X. Kryminalistyczne aspekty konfrontacji oraz czynności okazania.
1. Przesłanki konfrontacji. Wybór momentu konfrontacji z punktu widzenia strategii śledztwa.
2. Problemy związane z konfrontacją biegłych sądowych. Dopuszczalność konfrontacji biegłego i świadka (prywatny ekspert).
3. Pojęcie okazania. Odtwarzanie śladów pamięciowych a zapomnianych. Przesłanki z art. 173 k.p.k.
4. Przedmiot okazania. Rodzaje okazań (dyskretne i jawne, bezpośrednie i pośrednie).
5. Najczęstsze błędy i nadużycia organów ścigania prowadzące do zdyskwalifikowania wyników okazania na etapie postępowania sądowego. Przykłady z praktyki śledczej i sądowej.

Część druga

I. Okazanie c.d. Wprowadzenie do problematyki ekspertyzy kryminalistycznej.
1. Okazanie pośrednie (wizerunku, nagrania video). Przypadki nadużycia ze strony organów procesowych.
2. Okazanie puste i sekwencyjne.
3. Okazanie głosu. Porwanie dla okupu i rozpoznanie sprawcy po głosie – przypadek z praktyki sądowej.
4. Okazanie rzeczy i okazanie zwłok.
5. Pojęcie ekspertyzy. Biegły w procesie karnym – identyfikacja zagadnień. Pojęcie biegłego. Przesłanki dopuszczenia dowodu z ekspertyzy.

II. Wprowadzenie do problematyki ekspertyzy kryminalistycznej c.d.
1. Biegły sądowy a biegły ad hoc. Opinia biegłego a ekspertyza prywatna. Biegły a specjalista. Biegły a konsultant organu procesowego. Procesowe wymogi dotyczące opinii biegłego (art. 196 k.p.k.). Problem zachowania bezstronności przez biegłego – przypadek dotyczący opiniowania w sprawie o wypadek drogowy.
2. Przedmiot a zakres opinii. Pojęcie metody badawczej. Kryteria oceny opinii biegłego. Niebezpieczeństwa związane z przeprowadzeniem dowodu z ekspertyzy biegłego. Problem tzw. superekspertyzy w procesie karnym.

III. Ekspertyza psychiatryczna i psychologiczna w procesie karnym.
1. Przyczyny dopuszczenia dowodu z ekspertyzy psychiatrycznej (objawy psychozy, dotychczasowe leczenie, badanie w innym postępowaniu, choroby somatyczne, urazy czaszkowo – mózgowe, uzależnienie od substancji psychoaktywnych). Problem nadużycia ekspertyzy – przykłady związane z nietypowym zachowaniem podejrzanego. Problem z definicją zaburzeń psychicznych oraz ich stereotypowym postrzeganiem.
2. Przedmiot i zakres ekspertyzy. Argumenty przemawiające za współdziałaniem biegłych psychiatrów i psychologów. Kazus dotyczący opiniowania w sprawie o udzielenie środków odurzających.

IV. Elementy antropologii kryminalistycznej.
1. Ekshumacja. Cele procesowe i pozaprocesowe (np. badania historyczne, śledztwa IPN-u). Przygotowanie ekshumacji. Zakres uprawnień prokuratora. Realne możliwości diagnostyczne w przypadku zwłok ekshumowanych.
2. Inne (szczególne) problemy związane z badaniem zwłok. Oględziny zwłok rozkawałkowanych. Badanie zwłok zeszkieletowanych – ustalanie daty i przyczyny zgonu. Przypadki oględzin zwłok pochodzących z tragicznych wypadków. Metody identyfikacji osób z pożaru. Zabójstwo ujawnione po wielu latach – studium przypadku. Metody identyfikacji zwłok nieznanej osoby (superprojekcja). Identyfikacje osób po uwzględnieniu procesów starzenia.
3. Pojęcie antropologii. Wymiar interdyscyplinarny. Antropometria jako metoda identyfikacyjna. Znaczenie dla kryminalistyki. Przykłady z praktyki śledczej – ujęcie sprawcy rozboju (art. 280 § 1 k.k.), nielegalne kopiowanie kart w bankomacie, analiza nagrania monitoringu. Współdziałanie biegłych z zakresu technik audiowizualnych oraz antropologów.

V. Elementy antropologii kryminalistycznej c.d. Podstawy daktyloskopii.
1. Sporządzanie portretów pamięciowych. Metody stosowane w praktyce śledczej.
15. Rekonstrukcja wyglądu jako element identyfikacji zwłok. Metoda Gierasimowa. Metody superprojekcji.
16. Wykorzystanie fotografii dla celów identyfikacyjnych. Metoda pomiarowa, antropometryczna, morfologiczna, konturowa i montażowa.
17. Pojęcie daktyloskopii. Cechy charakterystyczne linii papilarnych. Zabezpieczenie śladów daktyloskopijnych. Przygotowywanie materiału porównawczego.
18. Etapy ekspertyzy daktyloskopijnej. Różnice pomiędzy ekspertyzą a pozyskiwaniem danych z systemu AFIS.

VI. Inne metody badań daktyloskopijnych. Badania traseologiczne. Badania mechanoskopijne i śladów pojazdów. Wprowadzenie do kryminalistycznego badania dokumentów.
1. Inne metody badań daktyloskopijnych – cheiroskopia, cheiloskopia, otoskopia, podoskopia, frontoskopia. Biometryczne metody kontroli.
2. Badania traseologiczne. Wykorzystanie śladów obuwia, zwierząt, śladów pojazdów dla celów śledztwa. Badania mechanoskopijne. Kradzież pojazdu mechanicznego – przykład badania tzw. łamaków i modułów służących do uruchomienia pojazdu.
3. Podstawowe zagadnienia z zakresu kryminalistycznego badania dokumentów. Znaczenie dla procesu karnego (identyfikacja autora dokumentu, czas i warunki powstania dokumentu, identyfikacja urządzeń drukarskich, lingwistyka sądowa i grafologia) – przykłady z praktyki śledczej. Pojęcie wzorca kaligraficznego i pisma osobniczego. Przyczyny zmian osobniczego obrazu pisma – kamuflaż, zmiany chorobowo – starcze, zmiany ewolucyjne, oddziaływanie środków odurzających (alkohol, narkotyki, leki psychotropowe), warunki zewnętrzne.
4. Metody kryminalistycznego badania pisma ręcznego. Metody kaligraficzne – klasyczna ekspertyza kaligraficzna, metoda sygnaletyczno – opisowa, metoda grafologiczna. Metody grafometryczne. Metoda graficzno – porównawcza.
5. Etapy ekspertyzy pisma ręcznego – gromadzenie próbek do badań porównawczych (praktyczne problemy). Badania ogólne i szczegółowe. Sporządzenie opinii. Problem oceny (kontroli) ekspertyzy.

VII. Wprowadzenie do kryminalistycznego badania dokumentów c.d.
24. Kryminalistyczne badanie dokumentów. Formułowanie hipotez dotyczących sporządzenia dokumentu pod wpływem groźby, przymusu itp. Badanie pochodzenia dokumentu. Określenie płci autora.
25. Elementy lingwistyki sądowej (śledczej). Ujęcie historyczne. Funkcja przedstawieniowa. Dialekt i analiza konstrukcji gramatycznych. Błędy ortograficzne. Idiolekt. Funkcja ekspresywna – przykłady identyfikacji płci. Wzrost i spadek napięcia emocjonalnego – przykłady tzw. pism pieniaczych. Słownictwo subkultury, słownictwo naukowe i zawodowe, wpływ określonego środowiska. Funkcja impresywna. Przykłady z praktyki śledczej – treść protokołu przesłuchania podejrzanego; podpis pokrzywdzonego, który kwestionuje czynność procesową.